Gebelikte vitamin ve mineral kullanımı-Demir
Gebelikte bazı vitamin ve minarellerde önemli değişiklikler meydana gelmektedir. Bu mineraller arasında Demir eksikliğine bağlı anemi dünyada en sık karşılaşılan anemi türüdür. Ülkemizde her üç kadından birisinde, her iki çocuktan birisinde demir eksikliği anemisi bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gebeliği olan kadınların %41,8’inin anemik olduğunu, bunlarında yarısının sadece demir eksikliği olduğunu, geri kalanında; demir, B12, folik asit eksikliği birlikteliğinin olduğunu belirtmektedir.
Gebelikte demir ihtiyacı artmaktadır. Gebelikte demir eksikliği anemisinin nedeni, 300 mg fetüse olan kayıp ve 500 mg annenin hemoglobini için demir kullanılmasıdır. Gebelikte demir ihtiyacı özellikle 2-3. trimesterde artmaktadır. Demir eksikliği durumunda; annede anemi, immünite bozukluğu (lökosit granülasyonu) olabilirken, fetüste ise erken doğum riskinde artış ve düşük doğum ağırlığı olabilmektedir. Klinikte Normal değerler laboratuvarlar arasında farklılık gösterse de WHO’ya göre hemoglobin değeri erkeklerde <13 g/dl, kadınlarda <12 g/dl, gebelikte ise <11g/dl’nin altındaysa anemiden bahsedilir.
Hemoglobin ve hematokrit düzeylerinin, tabloda yaş gruplarına göre belirtilen değerlerin altında olması anemi olarak kabul edilir (Tablo 1)
Tablo 1. Yaş Gruplarına Göre Normal Hemoglobin ve Hematokrit Değerleri
| Yaş | Hemoglobin (g/dl) | Hematokrit (%) |
| 2-6 ay | 9,5 | 29 |
| 6 ay-2 yaş | 10,5 | 33 |
| 2-12 yaş | 11,5 | 35 |
| 12-18 yaş | 12 | 36 |
| >18 yaş kadın | 12 | 36 |
| >18 yaş erkek | 13 | 41 |
| Gebelerde | 11 | 34 |
Hemoglobin veya hematokrit bakılamıyorsa, avuç solukluğu değerlendirme ölçütü olarak kullanılabilir;
– Yalnızca avuç içi soluk, parmak uçları pembeyse anemi
– Avuç içinin yanı sıra parmak uçları da soluksa ağır anemi olarak değerlendirilir.
Demir Eksikliği Anemisi Olasılığının Arttığı Durumlar;
-Süt çocukları
-Prematüre bebekler (hızlı büyüme nedeniyle)
-İnek sütü ile beslenen bir yaşın altındaki bebekler; özellikle ilk altı ayda tam inek sütü verilmeye başlanmış olan bebekler
-Hızlı büyümenin gerçekleştiği ergenlik (adölesan) dönemindeki, özellikle adet görmeye başlamış olan kız çocuklar
-Doğurganlık yaşındaki kadınlar
-Gebeler
-Hayvansal besinlerden yoksun beslenme, kronik kan kaybı, bağırsak paraziti veya çeşitli nedenlere bağlı emilim bozukluğu olan hastalar.
Tanı Belirti ve Bulgular;
Kaşık tırnak, Solukluk (özellikle avuç ve mukoza solukluğu), hâlsizlik, iştahsızlık, huzursuzluk, süt çocuklarında büyüme duraklaması, çarpıntı, baş ağrısı, baş dönmesi, nefes darlığı, kulak çınlaması. Pika (toprak, kağıt gibi besin dışı maddeler yeme), çocuklarda katılma nöbeti, glossit, dilde papilla atrofisi, tırnaklarda kolay kırılma, saç dökülmesi, ağız köşelerinde çatlaklar, yutma güçlüğü, üfürüm.
Anemiden bağımsız biçimde (hipoferritinemi) aşırı hâlsizlik ve yorgunluk olabilir. Çocuklarda dikkat ve algılama sorunları, okul başarısında azalma, öğrenme güçlüğü gelişir.
Mukozal solukluk Kaşık tırnak
Demir eksikliği anemisi (DEA) en sık görülen nütrisyonel anemidir.
Laboratuvar Bulguları;
-Hemoglobin, hematokrit, eritrosit sayısı ve ortalama eritrosit hacmi azalır. Reaktif trombositoza neden olabilir. Trombosit sayısı 600.000 /mm3 değerine ulaşabilir.
-Periferik kan yaymasında hipokromi, mikrositoz ve anizositoz görülebilir. Normoblast görülmesi demir eksikliği anemisi olmadığını düşündürür.
– RDW anisositozu gösterir ve yüksek bulunur.
-Bakılabiliyorsa, demir depolarını yansıtan ferritin düzeyi değerlendirilir. Düzeyin 15 microgram/l’nin altına düşmesi demir depolarının boşaldığının göstergesidir.
Ayırıcı Tanı;
Birinci basamakta, tedavinin başarısız kaldığı hastalarda, ayırıcı tanıda, ülkemizde sık görülen ve tedaviye yanıtsız hipokromik-mikrositer anemiye yol açan talasemi (hasta veya taşıyıcı) ve kronik hastalığa bağlı anemi akla gelmelidir. Talasemi minör ile demir eksikliği anemisi ayırıcı tanısında aşağıdaki tablo kullanılabilir (Tablo 2). Ancak kesin ayırıcı hemoglobin elektroforezi ile yapılır.
Tablo 2. Demir Eksikliği, Talasemi ve Kronik Hastalık Anemisi Ayırıcı Tanısı
| Demir eksikliği anemisi | Talasemi | Kronik hastalık anemisi | ||
| Beta | Alfa | |||
| Hemoglobin (g/dl) | 3-10 | 9-11 | 10-12 | 8-11 |
| Serum demir | Düşük | Yüksek | Yüksek | Düşük |
| TDBK (SDBK) | Yüksek | Normal/ Yüksek | Normal | Düşük |
| Serum ferritin | Düşük | Yüksek | Yüksek | Normal/ Yüksek |
| Transferrin saturasyonu | Düşük | Normal | Normal | Normal/ Düşük |
| Mentzer indeksi (MCV/RBC) | >13 | <13 | ||
SDBK: Serum Demir Bağlama Kapasitesi,
Beslenme -Tedavi ve İzlem;
Vejetaryen olmayanların gebeyken demiri alacakları en iyi kaynak; kırmızı et olacaktır. Karaciğerde, yüksek oranda demir içerir ancak A vitamininin miktarı da yüksektir. Et, tavuk ve balıkta bulunan demirin emilimi, baklagiller, sebze ve hububatta bulunan demirden daha fazla olur. Bu yüzden vejetaryen olanların yiyeceklerle demir alması daha zordur. Demir içerikli gıdalar veya tedavi dozunda alınan oral demir destekleri, C vitamininin yüksek olduğu portakal suyu, çilek ve brokoli gibi gıdalarla birlikte alınırsa demir emilimini artırmaktadır. Çay, kahve, süt ve ürünleri, fosfordan (baklagil, tahıl) zengin ve fitat içeren gıdalar (tahıllar) ve okzalat (ıspanak) içeren gıdalar demir emilimini azaltır. Kalsiyum da aynı şekilde demir emilimini etkiler. Eğer kalsiyum tableti veya kalsiyum içeren antiasitler kullanılıyorsa bunlar bir arada kullanılmamalı. Bu ilaçlar ve demir alımı arasında en az 1,5- 2 saat süre olmalıdır.
Demir diyette hem (organik) ve non-hem (inorganik) demiri olarak alınır. Hem demiri doğrudan mukoza membranlarındaki özgül reseptörlerce alınır, emilim yolu daha etkindir ve intraluminal özelliklerden etkilenmez. Hem demirinin (Fe+2) emilimi, hem olmayan demire (Fe+3) göre daha fazladır. Hem demiri, diyetteki demir miktarının %20’si olup, emilen demir %30’u dur. Diyette non-hem demirinin alımı %80 olup, emilimi %5’dir. Hem demiri; kırmızı et, karaciğer, yumurta, balık v.b bulunur. Non-hem demiri; baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler, kuru meyveler v.b bulunur.
Buna rağmen demir temini için çok fazla miktarda et yenmesi gerektiği düşünülmemeli. Tabaktaki yemeğe eklenecek bir miktar et veya balık, diğer yiyeceklerdeki demirin de emilimini artıracaktır. Ayrıca C vitamininin yüksek olduğu portakal suyu, çilek ve brokoli gibi gıdalarla birlikte alınması da demir emilimini artıracaktır. Kahve ve çay içilmemeli veya öğünler arasında içilmeli. Çünkü bunların içinde bulunan fenoller, fitatlar demir emilimini olumsuz etkilerler. Kalsiyum da aynı şekilde demir emilimini etkiler. Eğer dışarıdan kalsiyum tableti veya kalsiyum içeren antiasitler kullanılıyorsa bunlar bir arada kullanılmamalıdır.
Gebelikte demir profilaksisinde 30-60 mg/gün dozu yeterlidir. Ancak profilaktik demir kullanımının gerekli olduğunu gösteren halen kesin bir çalışma yoktur. UNICEF ve WHO özellikle geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde mutlaka profilaktik kullanılması gerektiğini belirtmektedirler.
Gebelik döneminde 1. trimesterde hemoglobin <11g/dl, 2. trimester ve 3. trimesterde hemoglobin <10,5 g/dl altındaki değerler tedavi gerektirmektedir. Oral demir preparatları (özellikle +2 değerlikli demir içerenler) ile yapılmalıdır. Günlük doz doktor kontrolünde genellikle 100-200 mg/gün arasında elemanter demir olarak değişebilir.
İLAÇLAR GIDANIZ DEĞİL; GIDALAR iLACINIZ OLSUN…..
Sağlıklı, Mutlu Günler Diliyorum….
