Meme kanseri, kadınlarda en sık görülen kanser olup, kadınlarda kanserden ölüm nedenleri arasında ilk sırada gelmektedir. Meme kanseri tüm kadın kanserlerinin yaklaşık %23’ünü oluşturmaktadır. Hayat boyu her 8 kadından birinin kansere yakalanma riski vardır.
Meme kanseri, meme dokusundaki hücrelerden gelişen kanserlerdir. Meme dokusunun herhangi bir yerinden kaynaklanabilir. Genetik yapıda çeşitli faktörlerin ve normal yaşlanmanın etkisiyle ortaya çıkan bozukluklar kansere neden olur. Ancak meme kanserlerinin sadece % 15-20’lik kısmı ailesel ve genetik geçişlidir. Hem anne hem baba tarafında, birinci ve ikinci derecede yakınlarında meme kanseri olması önem arz etmektedir. Meme kanserlerinin %70-80’inde diğer nedenler ve risk faktörleri yer almaktadır.
Risk Faktörleri
Kadın cinsiyet ve yaşlanma meme kanseri için en önemli risk faktörleridir. Beyaz ırkta sarı ırka ve siyah ırka göre daha fazla görülür. Siyah ırkta daha agressif meme kanseri tipleri görülür ve prognoz daha kötüdür. Bilinen diğer risk faktörleri aşağıda belirtilmiştir.
İlk doğum yaşı: 30 yaşından sonra ilk doğumunu yapanlarda,18 yaş öncesinde ilk doğumunu yapanlara göre risk artmaktadır.
İlk adet yaşı: İlk adetini erken yaşlarda görenler (12 yaş ve altı) veya geç yaşta (16 yaş ve üzeri) görenlerde risk artmaktadır.
Menopoz yaşı: Menopoz bilindiği gibi kadının adetten kesildiği, doğurganlığının sona erdiği dönemdir. İleri yaşta (55 yaş ve üzeri) veya erken yaşta menopoza girme (45 yaş ve altı) meme kanseri riskini arttırmaktadır.
Radyasyon maruziyeti: Çocukluk dönemi ve ergenlik döneminde radyoterapi almış olmak ve yüksek doz radyasyona maruz kalmak riski artırmaktadır. Emzirme: En az bir yıl süreyle emzirmenin koruyucu etkisinin olduğunu ve emzirme süresi arttıkça korunmanın arttığı çalışmalarla desteklenmektedir.
Doğum kontrol hapları: Doğum kontrol haplarının uzun süre kullanımı meme kanseri gelişim riskini arttırmaktadır. Bunun yanı sıra en az beş yıl süreyle bu ilaçların kullanılmasının kalın bağırsak, rahim ve over (yumurtalık) kanseri riskini azalttığı gösterilmiştir. 10 yıldan daha uzun süre kullanımlarda ve özellikle genç yaşta (20 yaş öncesinde) kullanmaya başlamakla meme kanseri, kalp krizi ve inme riski artmaktadır. Burada özellikle belirtilmesi gereken husus doğum kontrol hapıyla birlikte sigara içiminin ciddi sorunlara yol açabileceğidir. İkisi birlikte kalp hastalıkları ve inme riskini belirgin arttırmaktadır.
Menopoz sonrası hormon tedavisi: Bu tür ilaçlar genellikle menopoza bağlı şikayetlerin ortadan kaldırılması veya azaltılması amacıyla kullanılırlar. Bu ilaçlar vücudun üretimini kestiği östrojen ve progesteron hormonlarını içermektedir. Bu ilaçları 5 yıl ve daha uzun süre kullanan menopoz sonrası dönem kadınlarda meme kanseri ve rahim kanseri riski artabilmektedir.
Boy ve kilo: Uzun boylu kadınlarda meme kanseri riski artmaktadır. Bunun nedeni bilinmemektedir. Menopoz öncesi dönemde aşırı zayıf kadınlarla, menopozdan sonra idealin üzerinde kilosu olan kadınlarda meme kanseri riski artmaktadır. Menopoz sonrası dönemde aşırı kilolu beden kütle indeksi 30 ve üzeri olanlarda meme kanseri riski % 30 artmaktadır.
Beslenme: Menopoz sonrası dönemde yağ oranı yüksek gıdalarla beslenme ile meme kanseri gelişimi arasında ilişki mevcuttur. Sebze ağırlıklı beslenmenin ise koruyucu etkisi vardır.
Spor yapmama ve sedanter yaşam: Meme kanseri riskini artırmaktadır. Haftada 1,25-2,5 saat tempolu yürümek meme kanseri riskini %18 oranında azaltmaktadır. Sigara ve Alkol: Sigara kullanımı tüm kanserlerde olduğu gibi meme kanseri riskini artırmaktadır. Alkol tüketimi kadınlarda östrojen hormonu düzeylerini arttırdığı için kanser gelişim riskini arttırmaktadır. Ailede meme kanseri öyküsü olması: Annesinde, anne tarafından akrabalarında, teyzesinde ve ve/veya kız kardeşinde meme kanseri olan kadınlarda meme kanseri gelişmesi riski normal toplumdan daha fazladır. Sosyoekonomik düzey: Yüksek sosyoekonomik seviyede meme kanseri görülme sıklığı daha yüksektir. Düşük sosyoekonomik seviyede ise görülme sıklığı daha düşük olmakla birlikte mortalite (ölümcül olma) daha yüksektir.
Korunma: Bazı risk faktörleri kadının kontrolü altındadır. Genel sağlık durumunuzu koruma amaçlı dengeli beslenme, zayıflama veya kiloyu koruma, sigara içmeme, alkol kullanmama, düzenli egzersiz gibi faaliyetlerde riski azaltır ve korur. Stresten uzak durulması ve morali yüksek tutmak hem kansere yakalanmayı önler hem de varsa aksi bir durum tedaviyi olumlu yönde etkileyecektir.
Meme Kanserinin Belirtileri: Meme kanserinin en sık rastlanan belirtisi, memede ağrısız, zamanla büyüyen bir kitlenin hissedilmesidir. Ancak, hastaların çok azında ağrı da belirtilere eşlik edebilir. Daha nadir olarak memede çekintiler, deride kalınlaşma, şişlikler, deride tahriş ya da bozulmalar ve meme ucunun hassaslaşması ya da içe dönmesi de dahil olmak üzere meme ucu belirtileri yer almaktadır. Sanıldığının aksine ağrı ve kanlı akıntı ileri evrelerde ortaya çıkmaktadır.
Tanı: Erken evrede meme kanserleri diğer kanser çeşitlerinde olduğu gibi ileri dönemlere gelene kadar belirgin bir belirti vermeyebilir. Erken teşhiste en önemli faktör, kişinin bu konuda bilinçlendirilmesidir. Bu nedenle, meme kanserinin erken tanısı için önerilen kontrol programlarına uyulması çok önemlidir. Meme kanserine erken evrede tanı konması, tedavinin başarıya ulaşma ve hayatta kalma şansını arttırır.
Erken tanı için üç temel yöntem uygulanabilir. Bunlar: Evde kendi kendine yapılan meme kontrolleri, doktor tarafından yılda bir yapılan meme muayeneleri ve mamografi olarak sayılabilir. Kadınların 20 yaşından sonraki dönemde, her ay memelerini kendi kendilerine muayene etmeleri gereklidir. Menopoz öncesi dönemde adetin başlangıcından sonraki 7-10. günlerde, menopoz sonrası dönemde ise her ayın aynı gününde muayene yapılmalıdır. Meme dokusu içerisinde herhangi bir şüpheli kitle ele geldiğinde vakit geçirmeden doktora başvurulmalıdır. 20 yaşından sonra 2 yılda bir, 40 yaşından sonra yılda bir kez doktor tarafından meme muayenesi yapılması önem arz etmektedir. Bu şekilde takip edilen kadınlarda kanserin çok erken dönemlerde yakalanabildiği ve meme kanserine bağlı ölümlerde %96 oranında azalma sağlandığı saptanmıştır.
Meme kanseri erken evrede yakalandığında 5 yıllık sağ kalım %100, Evre I ve II’de %98-%83.6 iken Evre IV’te %23.4’e düşmektedir.
Evreleme: Meme kanseri oluşumu çok hızlı bir süreç değildir. Tümör ortalama 5-7 yılda 1 cm büyüklüğe erişir. Yayılımı öncelikle lenf kanalları yoluyla koltuk altı lenf bezlerine ve daha sonra kan yoluyla karaciğer ve kemik gibi uzak organlara olur. Tümörün yayılımını tespit etmek için evreleme yapılıp, tedaviye karar verilir.
Tedavi: Meme kanseri tedavisi, alanında uzmanlaşmış bir ekip tarafından yapılmalıdır. Bu ekibin temel üyeleri meme cerrahı, tıbbi onkolog ve radyasyon onkoloğudur. Meme kanserinin temel tedavisi cerrahidir. Tercih edilen cerrahi şekli meme dokusunun tamamen çıkarıldığı mastektomi ameliyatıdır. Ancak, erken evre küçük tümörlerde meme koruyucu cerrahi yapılması da uygundur. Cerrahi sonrası gerekiyorsa tamamlayıcı olarak kemoterapi veya hormonoterapiler tıbbi onkologlar tarafından yapılır. Bazı durumlarda radyoterapi ve kemoterapi de uygulanması gerekebilir.
Tarama: Normalde 20 yaşından sonra meme muayenesi ve yılda bir kez doktorda meme muayenesi yaptırılması önerilir. Bu nedenle, erken dönemde hastalığın yakalanması için kadınların bilgi sahibi olması gereklidir. 40 yaşından sonra 2 yılda bir mamografi çekilmesi önerilmektedir. Ulusal kanser tarama programı önerilerine göre ülkemizde uygulanan meme kanseri tarama protokolü aşağıda yer almaktadır. 20-40 yaş arası; Ayda bir kendi kendine meme muayenesi, iki yılda bir doktor tarafından klinik meme muayenesi 40-69 yaş arası; Ayda bir kendi kendine meme muayenesi, yılda bir klinik meme muayenesi, iki yılda bir mamografi çekilmesi gerekmektedir.
Ülkemizde ulusal toplum tabanlı meme kanseri taramaları Aile Sağlığı Merkezleri (ASM) ve Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) bünyesindeki Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri [KETEM] tarafından yürütülmektedir.
